Parhewch i Sgwrsio – Gyda'n gilydd ni yw CnPT

Yn 2025-26 cyfanswm y gyllideb ar gyfer Castell-nedd Port Talbot yw £405.374m. Er gwaethaf pwysau ariannol enfawr ni fydd cyllideb 2025-26 yn gweld toriadau sylweddol i wasanaethau hanfodol fel gwasanaethau cymdeithasol, tai ac addysg arbenigol y mae galw amdanynt yn cynyddu’n ddi-ben-draw.

Mae'r penawdau yn cynnwys

• Treth y Cyngor - bydd cynnydd o 7% yn Nhreth y Cyngor sy'n cynrychioli (ar draws pob band) cynnydd cyfartalog o £2.15 yr wythnos.

• Bydd y rhan fwyaf o’r swm hwn yn cael ei fuddsoddi mewn addysg ac ysgolion, gwasanaethau cymdeithasol, tai a diogelwch cymunedol, gan gynnwys:
  • Cyfarwyddiaeth Addysg s Dysgu Gydol Oes (ELLL) - £121.129m ar gyfer cyllideb ddirprwyedig ysgolion a £34.331m i mewn i Gyfarwyddiaeth ELLL – cynnydd o £14.671m ar gyfer ysgolion a £1.206m ar gyfer ELLL o’i gymharu â llynedd.
  • Gwasanaethau Cymdeithasol, Tai a Diogelwch Cymunedol - buddsoddiad o £127.219m, cynnydd o £13.520m neu 11.9% o’i gymharu â 2024-25.
  • Tîm Iechyd Amgylcheddol - £110,000 ychwanegol i dalu am ddau aelod o staff ychwanegol a fydd yn mynd i’r afael yn benodol ag adeiladau masnachol adfeiliedig ac mewn cyflwr difrifol.

     

O 10 – 31 Ionawr 2025, fe gynhalion ni ymgynghoriad cyhoeddus ar ein cynigion drafft am gyllideb 2025-26. Fe dderbynion ni 507 o holiaduron llawn. Roedd cyfanswm o 659 o bobl yn cymryd rhan yn yr ymgynghoriad.

Diolch i bawb ohonoch am eich adborth. Dyma rai o’r pethau ddywedoch chi wrthym…

Ymatebion i holiadur ymgynghoriad y gyllideb - beth glywsom ni

Y cynigion drafft

Rhoddwyd cyfle i'r ymatebwyr roi eu barn ynghylch a oeddent yn cytuno neu'n anghytuno ag unrhyw gynigion a amlinellwyd yn yr adroddiad cyllideb ddrafft.

Anghytuno

O'r rhai a nododd eu bod yn anghytuno â rhai agweddau o'r gyllideb ddrafft, roedd rhai o'r prif themâu yn cynnwys

1. Cynyddu Treth y Cyngor - cysylltwyd y prif bryderon â:
   • baich ariannol
   • gwerth am arian 
   • tegwch
2. Toriadau Gwasanaeth ac Ansawdd - roedd ymatebwyr yn poeni am ostyngiad posibl mewn gwasanaethau amrywiol a'r effaith ar ansawdd eu bywyd, gan gynnwys:
   • casglu gwastraff
   • cynnal a chadw ffyrdd
   • cefnogaeth addysgol
3. Rheolaeth Ariannol ac Effeithlonrwydd - cafwyd galwad gan rai am well rheolaeth ariannol ac effeithlonrwydd o fewn y cyngor, gan gynnwys:
   • gostyngiadau Staff - lleihau'r cyfrif
   • rheoli costau - lleihau costau diangen a chanolbwyntio ar hanfodol gwasanaethau
   • ceisio cyllid grant ychwanegol
4. Effaith ar grwpiau agored i niwed – roedd rhai yn teimlo y byddai'r cynigion yn cael effaith anghymesur ac yn arwain at fwy o straen a straen ariannol ar grwpiau bregus, fel pobl oedrannus, teuluoedd incwm isel a phobl ag anableddau 

Cytundeb

O'r rhai a nododd eu bod yn cytuno ag agweddau ar y gyllideb ddrafft, roedd rhai o'r prif themâu yn cynnwys:: 

1. Rhesymoli ac Effeithlonrwydd – gan gynnwys:
   
   • rhesymoli adeiladau – e.e. cydgrynhoi mannau swyddfa a lleihau nifer yr adeiladau sy'n cael eu cynnal gan y cyngor
   • adolygu contractau – sicrhau gwerth am arian a dileu treuliau diangen
   • effeithlonrwydd mewn cyflenwi gwasanaethau – adolygu sut y darperir gwasanaethau i sicrhau eu bod yn cael eu darparu'n effeithlon ac yn effeithiol, e.e. lleihau dyblygu gwaith, gan ganolbwyntio ar ddarparu gwasanaethau craidd.
2. Adennill costau a chynhyrchu incwm – gan gynnwys:
   
   • adennill costau llawn - ar gyfer gwasanaethau a ddarperir i sefydliadau allanol
   • cynyddu ffioedd a thaliadau - ar gyfer rhai gwasanaethau, fel canolfannau hamdden a gofal cymdeithasol, yn enwedig i'r rhai sy'n gallu fforddio talu mwy
   • cyllid grant: gwneud cais am fwy o gyllid grant i ddod ag adnoddau ychwanegol i mewn heb gynyddu'r baich ariannol ar breswylwyr
3. Diogelu gwasanaethau hanfodol
   
   • Mae rhai sylwadau'n cefnogi cyllid neilltuo ar gyfer gwasanaethau hanfodol fel gofal cymdeithasol a rheoli gwastraff
   • Cyllid Addysg - roedd cytundeb ar yr angen i ddiogelu ac o bosibl gynyddu cyllid ar gyfer addysg
   • Gwella Gwasanaeth - awgrymodd rhai sylwadau y dylai unrhyw gynnydd yn y dreth gyngor gael ei gyd-fynd â gwelliannau yn ansawdd y gwasanaeth i sicrhau bod preswylwyr yn cael gwerth am arian

Treth y Cyngor

Fe ofynnon ni pa mor gefnogol fyddai pobl i gynnydd yn Nhreth y Cyngor i helpu i warchod / osgoi toriadau i wasanaethau a ddarperir gan y cyngor. Roedd yr ymatebion fel a ganlyn:

Cefnogol: o'r 58 ymatebydd a nododd eu bod yn "cytuno" neu'n "cytuno'n gryf" â'r cynnydd arfaethedig, rhoddodd 40 (69%) resymau dros eu hymateb. Roedd rhai o'r prif themâu ar gyfer pam y byddent yn gefnogol yn cynnwys:

• Cynnal gwasanaethau
• Tegwch a chyfrifoldeb - roedd hyn yn ymwneud â'r canfyddiad o degwch yn y cynnydd treth arfaethedig, h.y. sicrhau bod y rhai sydd â gwerthoedd eiddo uwch yn cyfrannu mwy
• Realiti economaidd a chyfyngiadau cyllidebol - cydnabod yr heriau ariannol sy'n wynebu'r cyngor, gan gynnwys bwlch sylweddol yn y gyllideb a dealltwriaeth bod y cynnydd arfaethedig yn angenrheidiol er mwyn osgoi toriadau dyfnach i wasanaethau. 

Anghytuno: o'r 393 ymatebydd a nododd eu bod yn "anghytuno" neu'n "anghytuno'n gryf" â'r cynnydd arfaethedig, rhoddodd 334 (85%) resymau dros eu hymateb. Roedd rhai o'r prif themâu ar gyfer pam y byddent yn gefnogol yn cynnwys:

• Caledi ariannol a fforddiadwyedd - ystyrir bod y cynnydd arfaethedig yn faich ychwanegol na all llawer ei fforddio
• Cyfraddau Treth y Cyngor sy'n bodoli eisoes - mae rhai ymatebwyr yn teimlo bod gan Gastell-nedd Port Talbot un o'r cyfraddau treth gyngor uchaf yng Nghymru eisoes, ac ystyrir bod cynnydd pellach yn un na ellir ei gyfiawnhau, yn enwedig o'i gymharu ag awdurdodau lleol eraill
• Aneffeithlonrwydd a gwastraff canfyddedig - roedd teimlad cryf nad yw'r cyngor yn rheoli ei adnoddau'n effeithlon. Mae ymatebwyr yn credu bod gwastraff sylweddol ac nad oes cyfiawnhad dros gyflogau uchel i weithwyr y cyngor. Maen nhw'n galw am adolygiadau mewnol gwell a thoriadau i adrannau nad ydynt yn hanfodol cyn cynyddu trethi
• Lleihau ansawdd gwasanaethau - roedd llawer o'r ymatebwyr yn teimlo, er eu bod wedi talu trethi cyngor uchel, bod ansawdd y gwasanaethau a ddarperir gan y cyngor yn gostwng

Awgrymiadau ar gyfer cynhyrchu incwm a lleihau gwariant 

Gofynnwyd i'r ymatebwyr a oes ganddynt unrhyw awgrymiadau ar sut y gall y cyngor leihau'r bwlch yn y gyllideb drwy gynhyrchu incwm a/neu leihau gwariant. Syrthiodd yr ymatebion i themâu awgrymiadau a ddarparwyd i gynhyrchu incwm neu leihau gwariant  

Cynhyrchu incwm:

• Trosoledd asedau cyhoeddus
• Cynyddu trethi a ffioedd lleol
• Gwneud cais am grantiau a chyllid
• Datblygu cyfleoedd masnachol
• Hyrwyddo/datblygu Twristiaeth a Digwyddiadau Diwylliannol

Lleihau gwariant:

• Gweithredu gwelliannau effeithlonrwydd
• Adolygu ac optimeiddio gwasanaethau
• Cyd-wasanaethau a phartneriaethau 
• Effeithlonrwydd Ynni ac Adnoddau
• Lleihau gwariant nad yw'n hanfodol
• Cyfranogiad Gwirfoddolwyr a Chymunedol

Gan bwy glywsom ni

• Dywedodd 94% (475) o ymatebwyr eu bod nhw’n byw yng Nghastell-nedd Port Talbot
• Roedd 1% (4) dan 25 oed; 17% (89) yn 65 oed neu hŷn, a 79% (382) rhwng 25-64 oed.
• Dywedodd 53% (255) eu bod nhw’n fenywaidd; 37% (181) yn wrywaidd; roedd 1% (3) yn Ddynion Trawsryweddol ac roedd llai na 1% (2) yn anneuaidd